واکاوی بازار قراضه و الزامات جدید آن (۵)

 بازار نهادی است که کلیه مبادلات اقتصادی در آن شکل می گیرد. نقش اساسی بازار فراهم سازی آزادی مبادله و تضمین استمرار آن است. هرگونه جلوگیری از آن موجب ناآزادی و نابازاری است که این خود باعث اخلال و تاخیر در توسعه خواهد شد. در یک بازار رقابتی در اثر تضمین منافع افراد در مبادلات آزاد،  منافع همگان نیز تامین خواهد شد.
هر نوع انحصار و دخالت دستوری در جریان آزاد مبادلات بازار دو پیامد را به همراه دارد: منافع گروه های اندک و زیان اکثریت مردم.
وضع قوانین انحصار و عوارض و دخالت های حمایتگرانه بخشی در اقتصاد، باعث شکست کارکردهای اثربخش مکانیزم های اقتصادی و ایجاد قیمت های غیر واقعی و افت کیفیت کالا و خدمات خواهد بود. 
در ادامه این یادداشت ها و زمانی که به بررسی بازار فولاد ورود کردیم مفصل تر به این موضوعات و آثار مخربش خواهیم پرداخت. اما به اقتضای ضرورت، به چالش چنین کنش هایی در بازار قراضه به طور خاص، نیز اشاراتی مختصر و ارقامی از باب بررسی ریخت شناسی این بازار می‌کنیم.  پارامتر مورد بررسی این بار، اثرات وضع عوارض بر واردات و صادرات قراضه در کشور است.
ایجاد محدودیت و وضع تعرفه های واردات و صادرات، سبب ایجاد قدرت در کنترل حجم عرضه و حجم تقاضا و تعیین قیمت های دلخواه برای گروهی منتخب است و حاصلش جابجایی در سهم های ارزش و منافع بین طرف های مبادله و کاهش شاخص رفاه عمومی جامعه است. 
۷۰ درصد عوارض خروج برای صادرات و ۴ درصد  عوارض (بعلاوه سایر هزینه های ترخیص معادل ۱۳ درصد) برای واردات قراضه.
فرض کنیم قیمت یک تن قراضه خارجی HMS1 بصورت  cif در بنادر ایران ۳۰۰ دلار باشد و قیمت داخلی هر کیلوگرم ۱۳۰۰ تومان باشد (شرایط هم اکنون). عوارض و هزینه های واردات به میزان ۳۹ دلار قیمت مبادله را برای وارد کنندگان سرکوب کرده  است. 
چنانچه قراضه یک کالای ضروری و پر مزیت در صنعت فولاد نبود و یک کالای عادی بود و امکان مصرف صددرصدی کالای جایگزین آن یعنی آهن اسفنجی وجود داشت و یا عرضه قراضه بیش از تقاضایش بود، با توجه به عوارض صادرات، شاهد بودیم که با قیمت دستوری ۷۰۰ تومان (۱۷۶ دلار)، به بند کشیده شده است. قیمت ۱۳۰۰ تومان فعلی نتیجه مطلوبیت قراضه است.

در یک بازار آزاد رقابتی قیمت قراضه متغیری پیرو و تابع متغیر قیمت فولاد است. این نهاده تولید تا سقفی از قیمت بالا خواهد رفت که در تابع تولید دارای ارزش باشد. نهاده دیگر تولید آهن اسفنجی است که به عنوان کالای جایگزین در صورت کمبود در عرضه قراضه یا افزایش قیمت آن اما نه با امکان جایگزینی صددرصدی بکار گرفته شود. میزان استفاده از هر کدام از این نهاده ها در تولید فولاد، تفاوت در ارزش های این دو نهاده در میزان بهره وری آنها در تابع تولید است. در یک بازار رقابتی، با توجه به آثار هزینه و فایده این دو نهاده محاسبه تفاوت ارزش و به تبع آن محاسبه قیمت این دو نهاده کار ساده ای خواهد بود. بنابراین در یک بازار رقابتی "ارزش" هر کالا در تعیین قیمت آن نقش خواهد داشت. هر گونه دخالت نابازاری در جریان قیمت ها می تواند رابطه "ارزش - قیمت" را بر هم زند.
سرکوب قیمت دستوری برای واردات قراضه بدلیل وضع عوارض، باعث بروز معلول مخرب دیگری نیز در صنعت فولاد شده است که آن، ایجاد دامنه ای وسیع (و رانت) جهت افزایش بهای آهن اسفنجی (کالای جایگزین) است، پیامد چنین رویکردی تخریب رابطه "ارزش -قیمت" این دو نهاده و انتقال درآمد بخشی از  بازار به بخشی دیگر به طور دستوری است. رویکردی  نابازاری، که همین روزها جزو مسائل داغ و روز بازار فولاد شده است. 
در صورت حذف هزینه های عوارض و سایر هزینه های واردات قراضه - در صورت افزایش غیر بازاری قیمت اسفنجی - قراضه جایگزین آن می گردید. 

اما جای یک سوال اساسی اینجا باقی است:
با توجه به مزیت های اقتصادی مصرف قراضه  برای تولید کنندگان فولاد چرا واردات قراضه در مراحل فرودهای قیمت های جهانی قراضه، که در بعضی مقاطع زمانی حتی با وجود چنین تعرفه هایی سودآور است، نزدیک به صفر است؟ به محاق رفتن یک بازار ۲۰ میلیون تنی پر مزیت و اقتصادی برای صنعت فولاد و کشور.
 جایگزینی قراضه بجای آهن اسفنجی یکی از الزامات پیش روی این صنعت است اما در سال های آتی احتمال به فعل درآمدن چنین فرصتی برای صنعت فولاد و فعالان این بازار چقدر خواهد بود؟ 
پاسخ را شاید بتوان به "حاشیه امن مزیت انرژی ارزان" در شرایط فعلی در ایران مرتبط دانست که قطعا شرائط پایداری نخواهد بود بعدا بیشتر به آن خواهیم پرداخت.