راز ادامه حیات؛ مدیریت صحیح ذخایر آبی

برای جلوگیری از رخ دادن این رویداد، شاهدیم سازمان‌های توسعه‌ای و مربوط در بخش زمین‌شناسی اقداماتی را برای اکتشاف منابع جدید آب در برنامه‌های خود جای داده‌اند و امید می‌رود در این زمینه به موفقیت دست پیدا کنند؛ اما آنچه می‌تواند در کنار اکتشاف منابع آبی جدید به ما کمک کند فرهنگ صحیح استفاده از ذخایر آبی در شرایط امروزی است. از طرفی نمی‌توان از بحران کم آبی به‌عنوان مشکلی جهانی که در سال‌های آینده ایران و دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه را درگیر خواهد کرد به راحتی گذشت. این امر نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و از پیش تعریف شده برای مقابله با این رخداد جهانی است. سرمایه‌گذاری برای اکتشاف منابع جدید آبی و مدیریت استفاده از ذخایر موجود می‌تواند بخشی از مشکلات کم‌آبی را رفع کند.

کمبود آب فرصتی برای تعامل و گفت‌وگو در کشور و منطقه

جلیل قلمقاش معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور درباره بحران کم‌آبی در منطقه و همچنین ایران اظهار کرد: بحران کم آبی یک مشکل جهانی است. براساس اعلام موسسه منابع جهانی، در سال‌های آینده ایران و کشورهای خاورمیانه در تنش آبی قرار خواهند گرفت. همچنین بر اساس اعلام مسئولان وزارت نیرو در شرایط کنونی ۳۷ میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض تنش آبی قرار دارند. وی افزود: درحال‌حاضر ایران با بحران خشکسالی و کم‌آبی روبه‌رو است. میزان بارش در ایران یک سوم میانگین جهانی و تبخیر آب بیش از میانگین تبخیر جهانی است. افزون بر آن سرانه مصرف آب شهروندان ایرانی از متوسط جهانی بالاتر است. در سال‌های گذشته، برداشت بیش از حد روان‌آب‌های تجدیدشونده و مصرف بیش از حد آن در بخش کشاورزی، شرب و صنعتی موجب فرونشست بسیاری از دشت‌های کشور، خشک‌شدن رودها، دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور شده است. به گفته قلمقاش، بحران آب جدی است اما این استدلال که کم‌آبی موجب جنگ‌های داخلی خواهد شد تعبیر درستی نیست. ایرانیان در سال‌های جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه با کمبود منابع مالی و حتی مواد غذایی روبه‌رو بوده‌اند اما با مدیریت درست نه تنها مشکل جدی و جنگ داخلی در کشور به وجود نیامد؛ بلکه همین کمبودها موجب انسجام بیشتر مردم شد. بنابراین می‌توان با مدیریت درست و دقیق، بحران کم‌آبی را به فرصتی برای گسترش هم‌اندیشی در کشور و منطقه تبدیل کرد. به گزارش به نقل از روابط عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، وی تاکید کرد: ایرانیان بیش از چند هزار سال در منطقه خشک و نیمه‌خشک زندگی کرده‌اند و به خوبی می‌دانند چگونه باید بحران آب را مدیریت کنند. مردم ما در گذشته با ابداع قنات توانسته‌اند بر مشکل کم‌آبی در بخش‌های بزرگی از کشور غلبه کنند. همانطور که می‌دانید شیوه انتقال آب به شکل قنات از سوی ایراینان، ابداع شده و بهترین روش انتقال آب با کمترین مقدار تبخیر و هدررفت آب بوده است. قلمقاش درباره اینکه چگونه بحران کم‌آبی را به یک فرصت تبدیل کنیم نیز گفت: موضوع کم‌آبی بسیار جدی است و زندگی روزمره و حیات انسان‌ها را متاثر می‌کند. اگر دست روی دست بگذاریم وضعیت هر روز پیچیده‌تر خواهد شد. کارشناسان آب و متخصصان علوم مختلف و مهندسان باید با مطالعه و تشریح وضعیت آب، مردم را تشویق به استفاده از روش‌های نوین کنند. بنابراین، بهترین گزینه برای حل بحران آب، یافتن راه‌هایی برای سهم‌بندی آب بین مناطق پرآب و کم‌آب است. چنین گفت‌وگویی سال‌ها پیش بین ایران و افغانستان برای سهم‌بندی آب هیرمند انجام شده است. پس از قرارداد سال ۱۳۵۲ افغانستان با ایران، به ایران اجازه داده شد سالانه بخشی از آب رودخانه‌های افغانستان را استفاده کند. به عقیده وی، در زمینه بحران آب گفت‌وگوی فراگیر محلی، ملی و منطقه‌ای با مشارکت گروه‌های اجتماعی و نهادهای مدنی می‌تواند جامعه را به باور سهم‌بندی آب رساند. افزون بر آن بحران آب فرصتی برای گفت‌وگو و گسترش همکاری‌های کشورهای مسلمان منطقه خواهد بود. به بیان دیگر کشورهای ترکیه، عراق و ایران برای سهم‌بندی درست آب باید بر سر میز مذاکره نشسته و گفت‌وگو کنند. همچنین آب فرصتی برای گسترش تعامل کشورهای ایران، افغانستان و ترکمنستان از یک‌سو و تعامل آذربایجان، ارمنستان و ایران از سوی دیگر است. در سال‌های آینده بحران آب فرصتی برای هم‌اندیشی، گفت‌وگو و صلح خواهد بود. ایران می‌تواند چنین گفت‌وگوهای منطقه‌ای را بنیانگذاری و هدایت کرده و نقش منطقه‌ای خود را ایفا کند. وی درباره اینکه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور برای مقابله با مشکل کم‌آبی چه خواهد کرد نیز اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از دهه‌های گذشته با مطالعه منابع آب، رخداد فرونشست زمین در دشت‌های کشور را نشان داد و به درستی عامل آن را مصرف بی‌رویه آب اعلام کرد. این سازمان در زمان حاضر افزون بر مطالعه پدیده فرونشست زمین در دشت‌های کشور، به دنبال اکتشاف منابع جدید آب است. وی افزود: در سال گذشته نقشه ظرفیت منابع آب‌کارستی کشور به همت کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، تهیه و ارائه شده و درحال‌حاضر این سازمان طرح‌های متعددی برای اکتشاف منابع آب ژرف در دست انجام دارد.

اکتشاف آب‌های پنهان

تامین آب شرب برای مصرف روزانه جزو مباحث روز در کشور است. این در حالی است که منابع آب زیرزمینی کشور به دلیل برداشت‌های فراوان رو به اتمام رفته‌اند تا حدی که شاهد فرونشست در بسیاری از نقاط کشور از جمله مناطق کم آب و نیمه خشک کشور هستیم اما در کنار منابع آب‌های زیرزمینی، ایران ذخایری از آب‌های کارستی و ژرف را در خود جای داده و اقداماتی برای اکتشاف هر ۲نوع آب در ایران انجام شده است. درباره آب‌های ژرف، کارشناسان زمین‌شناسی کشور گفته‌اند در صورتی که اکتشافات در این زمینه با موفقیت همراه شود توانایی تامین نیاز آب منطقه‌ای کشور از طریق این منابع وجود دارد. در واقع فعالیت روی این طرح که با موافقت از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت به مرحله اجرا درآمده از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام شده و می‌توان در آینده به نتایج مثبت این طرح امیدوار بود. در این زمینه معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز چندی پیش در گفت‌وگو با از تجهیز این سازمان به روش الکترومغناطیس خبر داده بود چراکه این روش در کشف منابع معدنی و بررسی آب‌های کارستی مورد استفاده قرار می‌گیرد و خبری خوش برای کشورمان به شمار می‌آید زیرا ایران یک کشور کم بارش و کم آب است و این موضوع می‌تواند به کشف ذخایر آب در مناطق کم‌آب کمک کند. بهروز برنا با تاکید بر اینکه ۴ استان سمنان، مازندران، خراسان شمالی و خراسان رضوی در دستور کار قرار گرفته‌اند گفته بود: تلاش برای تکمیل اکتشافات در این استان‌ها ادامه دارد. در این زمینه خوشبختانه لایه‌های اطلاعاتی زیادی غیر از ژئوفیزیک هوایی در زمینه اکتشافات انجام شده و تیم اکتشافی نیز در حال کار در مناطق است یعنی کنترل زمینی همزمان با ژئوفیزیک هوایی در حال انجام است. درباره منابع آب ژرف نیز اقدامات مشترکی از سوی سازمان‌ها و نهادهای دولتی یعنی وزارت نیرو و سازمان زمین‌شناسی کشور در حال انجام است و امید می‌رود با تکمیل پروژه‌های تعریف شده، شاهد تامین آب مورد نیاز کشور باشیم. همچنین بر اساس گزارش‌هایی که درباره آب‌های کارستی تهیه کرده باید گفت: از روش‌های ژئوفیزیک هوایی برای اکتشاف منابع معدنی کشور استفاده می‌شود و برای یافتن آب‌های کارستی نیز از این روش بهره می‌برند. در واقع روش الکترومغناطیس که یکی از روش‌های ژئوفیزیک هوایی است تا عمق ۵۰۰متر را اکتشاف می‌کند و علاوه بر اکتشاف ذخایر فلزی و معدنی، برای اکتشاف آب‌های کارستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما تامین آب شرب برای مصرف روزانه از دیگر مباحث روز کشور است. این در حالی است که منابع آب زیرزمینی کشور به دلیل برداشت‌های فراوان روبه اتمام رفته‌اند تا حدی که شاهد فرونشست بسیاری از نقاط کشور از جمله مناطق کم آب و نیمه خشک کشور هستیم. اما در کنار منابع آب‌های زیرزمینی، ایران ذخایری از آب‌های کارستی و ژرف را در خود جای داده و اقداماتی برای کشف هر ۲نوع آب در ایران انجام شده است. کارشناسان زمین‌شناسی کشور درباره آب‌های ژرف گفته‌اند در صورتی که اکتشافات در این زمینه با موفقیت همراه شود توانایی تامین آب منطقه‌ای کشور از طریق این منابع وجود دارد. در واقع فعالیت روی این طرح که با موافقت از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت به مرحله اجرا درآمده از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام شده و می‌توان در آینده به نتایج مثبت این طرح امیدوار بود.

تامین آب صنایع معدنی یکی از اولویت‌هاست

تمام موارد یادشده برای تامین آب مورد شرب کشور مطرح شده و تا حدودی نیز در حال اجرا شدن است. در کنار تامین منابع آب شرب، باید تدبیری نیز برای رفع مشکل کمبود آب صنایع کشور از جمله صنایع معدنی اندیشید زیرا برای رسیدن به اهداف تعریف شده در بخش معدن و صنایع معدنی کشور، آب یکی از نیازهای اصلی به شمار آمده و سرمایه‌گذاران و فعالان این عرصه را بر آن داشته تا نسبت به تامین آب مورد نیاز واحدهای خود از روش‌های مختلف اقدام کنند. یکی از اقداماتی که قرار است از سوی شرکت‌های بزرگ معدنی و صنعتی انجام شود انتقال آب خلیج‌فارس برای واحدهای فرآوری و تولیدکننده محصول نهایی از آن یعنی شمش فولاد است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که اکنون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس پا در عرصه تولید محصولات معدنی گذاشته‌اند و از آب‌های آزاد منطقه بهره بسیاری می‌برند. بنابراین این اقدام از سوی فعالان حوزه صنعتی کشور می‌تواند سهم ما را در استفاده از این منابع ارزشمند بالا ببرد. البته استفاده از این آب هزینه‌های بسیاری دارد و ضمن انتقال آنکه نیازمند حفاری‌های گسترده است، باید هزینه شیرین کردن آب را نیز برعهده بگیرند. البته این اقدام تنها یکی از کارهایی است که می‌تواند تامین‌کننده آب مورد نیاز صنایع معدنی کشور باشد. انتقال واحدهای صنایع معدنی در مناطق جنوبی کشور باعث می‌شود هزینه انتقال آب که رقم بالایی است از مجموع هزینه‌ها کم شود و در نهایت نرخ تمام شده محصول نهایی را با صرفه اقتصادی همراه کند.