چرا امریکا امتیاز تولید عناصر نادر را از دست داد؟

می متالز - عناصر نادر خاکی که این‌روزها حرف و حدیث بسیاری درباره آنها وجود دارد، تا سال ۱۳۲۷ خورشیدی در برزیل و هند از شن و ماسه‌های رسوبی در مناطق خاصی به‌دست‌ می‌آمد ولی در سال ۱۳۲۹ خورشیدی با به نتیجه رسیدن استخراج از یک توده بزرگ مونازیتی، فسفات سریوم، لانتانیوم و توریوم در یکی از معادن افریقای جنوبی، این کشور در رده بزرگ‌ترین تولید‌کننده این عناصر قرار گرفت.

به گزارش می متالز، از دهه ۶۰ تا دهه ۸۰ میلادی امریکا در رده بزرگ‌ترین تولید‌کننده این عناصر بوده، هرچند هند و برزیل هم با روش‌های قدیمی مشغول استخراج و فرآوری این عناصر بوده‌اند، ولی از دهه ۸۰ به‌تدریج چین در تولید این عناصر از سایر رقیبان پیشی گرفته به‌طوری‌که درحال‌حاضر بیشترین درصد تولید جهانی این عناصر در انحصار این کشور بوده و حتی امریکا نیز بیشتر نیاز‌های خود را از چین وارد می‌کند و با توجه به پیشرفت‌هایی که چین در استحصال این مواد به‌دست آورده است، برگ برنده بازار و نرخ‌گذاری را در مقابل مصارف بالای صنایع امریکا در دست دارد. بالا رفتن مصرف این مواد به دلیل استفاده گسترده آنها در مانیتور‌های تلویزیون، گوشی‌های تلفن همراه، دوربین‌ها، موتور‌های جت و محصولات های‌تک است که هر سال رو به افزایش بوده‌ است و به‌ویژه برای تولید‌کنندگان محصولات ‌های‌تک عناصری حیاتی به شمار می‌آیند. برخلاف نامی که در یک زمان و شرایط خاص روی این عناصر گذاشته شده است، این عناصر آنقدر‌ها هم نادر و کمیاب نیستند و مسئله مهم بخش معدنی این مواد نیست، بلکه بخش شیمی و استحصال آنهاست که پیچیدگی‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. عناصر نادر خاکی در بعضی از موارد با عنوان ویتامین علم شیمی نامیده می‌شوند، یعنی با میزان دوز پایین اثرات وسیع و قدرتمندی را در این علم به وجود می‌آورند. برای نمونه مقدار بسیار جزئی از سریوم و میزان مختصری از نئودیمیوم صفحه نمایش تلویزیون را شفاف‌تر کرده و مصرف برق در این دستگاه را کاهش می‌دهد و اگر فرض کنیم که مصرف این مواد در تلویزیون‌های جدید قطع شود، باید به دوران تلویزیون‌های سیاه و سفید بازگردیم. همانگونه که گفته شد، در دنیای جدید و پیش‌رو چالش‌ها بیشتر روی شیمی و فرآوری و اثرات مخرب زیست‌محیطی استحصال است و می‌توان نام نادر را از این عناصر حذف کرد و استحصال آنها را که مشکل است، ملاک تولید قرار داد و نقش شیمی را در این فرآیند پررنگ کرد، البته به این معنا نیست که تصور کنیم این عناصر به فراوانی اکسیژن آهن مس و سرب است، بلکه اهمیت شیمی برای آنها بسیار بالاتر از میزان ذخایر معدنی آنهاست. ذخایر عمده این عناصر در چین، برزیل، کانادا، استرالیا، هند و امریکا موجود است. این عناصر به‌طور معمول داخل کنسانتره‌ها با میزان بسیار کم حضور دارند و عناصری هستند که میل زیادی به ترکیب با سایر عناصر داشته و به‌صورت مجزا پیدا نمی‌شوند. جدایش آنها یک فرآیند طولانی و مزاحم بوده که شامل حمام‌های اسیدی و مصرف دوز‌های بالای مواد پرتوزا است و این مواد برای سلامتی خطرناک بوده و پسماند‌های آلوده‌کننده زیادی را از خود به‌جا می‌گذارند. از این‌رو برخی کشورهای پرمصرف مانند امریکا از تولید آنها صرف‌نظر کرده و این امر را به چین واگذار کرده‌اند. درحال‌حاضر چین، ۹۵ درصد از تولید جهانی این مواد را در اختیار دارد و بر اساس گزارش‌های موجود کشور چین هرسال برای این حجم تولید بیش از ۲۲میلیون تن باطله سمی و خطرناک را وارد محیط‌زیست می‌کند. امریکا در سال‌های۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میلادی (۱۳۳۹ تا ۱۳۵۹ خورشیدی) بخش بزرگی از این عناصر را تولید می‌کرد که بیشتر مواد اولیه معدنی آن از معدن ماونتِین‌پاس کالیفرنیا تامین می‌شد. این معدن و کارخانه فرآوری آن به علت اعتراض‌های سازمان‌های محیط‌زیستی به خروج مواد خطرناک آلوده‌کننده به محیط‌زیست درنهایت تعطیل شد.